Hace Bektaş Veli Dergahındaki 12 postan biri olan “Aşçı Postu”, Kızıl Deli Sultana aittir. Değişik kaynaklardan değişik iddialar mevcuttur. Çelebiler, onun Hacı Bektaş Veli ile Kadıncık Anadan doğan oğlu olduğunu iddia ederler.
Örneğin, Celalettin Ulusoy: “Hacı Bektaş Veli ile İdris Hocanın kızı Fatma Nuriyenin (Kadıncık Ana) evlenmesinden Seyyid Ali Sultan (Timurtaş) dünyaya gelmiştir. Hacı Bektaş Velinim kitaplarda ve belgelerde geçen tek çocuğu olan Seyyid Ali Sultanın asıl adı İbrahimdir” diyor.
Kimi kaynaklar ise onu, Hacı Bektaş Velinin amcası Haydar Gazinin torunu sayarlar. Haydar Gazinin oğlu Hüseyin Gazinin oğlu olduğunu ileri sürerler.
M.Tevfik Oytan (Bektaşiliğin içyüzü) adlı eserinde: “Seyyid Ali Sultan, Horasan Erenlerinden Hasan Atanın oğludur. Pirin (Hacı Bektaş Velinin) ölümünden sonra, dört beş yıl Pir Postunda oturmuş, daha sonra Hızır Lalanın küçük oğlu Mürsel Baliyi (ki, Balım sultanın Babasıdır) de yanına alarak, Rumeline geçmiştir. Dimetokada Dergah kurmuşlar. Seyyid Ali Sultanın ölümünden sonra, Mürsel Bali Posta oturmuş ve ölümünden sonra aynı yere gömülmüştür” diyor.
Dede babalardan yazar Doç. Bedri Noyan ise, Cemalettin Ulusoyun iddiasına çok kızmakta ve şöyle yazmaktadır: “Kızıl Deli Sultanın bir adı da Timurtaş imiş. Hacı Bektaş Velinin Kadıncık Anadan doğma bel evladı imiş. Bu saçma, uydurma söylentiler başka hiç bir yerde görülmez. Böyle dayanaksız uydurmaları aklı bnaşında bir insan ortaya atamaz.”
Bedri Noyan: “Seyyid Ali Sultan, Horasan Erenlerinden Hüseyin Ata oğludur. Ahmet Hamdi Zeza Paşanın Mısırda Arapça olarak basılmış Kitabında “Hızır Lala, Seyyid Ali Sultan” olarak yazılmış olup, resmin altında Seyyid Hüseyin Ata oğlu Seyyid Ali Sultan diye yazmaktadır. Hızır Lala diye lakaplanmıştır. Doğum ve ölüm Miladi 1310 – 1402 dir” diyor ve ekliyor: Hacı Bektaş Veli vefat edince, onun yerine Posta oturdu. Fakat Rumeli Fethine katılmak için, yerini Habip Emirciye bırakarak, padişah güçlerine katıldı.
Balım sultanın babası Mürsel Baba da Dimetokaya bu dostunun yanına gitti. Mürsel Baba, orada kendi adına bir zeviye kurdu. Seyyid Ali Sultanın (Kızıl Deli) isteği üzerine, doksan yaşlarında mücerretlikden (hiç evlenmemiş) vazgeçip evlenmiş ve bu evlilikten Balım Sultan doğmuştu” diyor.
Bektaşi babalarından Turgut Koca (Bektaşi Nefesleri ve Şiirleri) adlı antolojisinde: “Kara Kuvvetlerinin kurulması “Pencik Kanunu” ile olmuştur. Pencik Kanunu ile Hacı Bektaş Veli Dergahına ödenen “Hams Hakkı”nı Seyyid Ali Sultan, orduya bağışlamıştır. Bu anlaşmayı Murat Bey, Kara Rüstem, Vezir Çandarlı Halil ve Seyyid Ali Sultan 28 Haziran 1363 yılında imzalamışlardır” demektedir.
Seyyid Gazi tarafından yazılmış ve Doç. Dr. Bedri Noyan tarafından günümüze aktarılan “Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi”n de: “Kızıl Deli rüyasında Muhammedi görür: “Duan kabul edildi. Horasan dolaylarından benim temiz soyumdan sana kırk er gelecektir. Onlar üç gün sonra gelecektir. İçlerinden bilgin temiz huylu Rüstem adında biri vardır. Ona uy ona göstereceğin saygı banadır” der.
Öte yandan Muhammed, Horasandaki kırk erenlere de görünerek: “Ey çiğer köşelerim, kırkınız gönlünüzü birleyip burdan Rum ilinde Hünkar Hacı Bektaş Veliye varın. Sizlere kılıç kuşatsın ve ne emir verirse emrinde olun. Sizleri Yıldırım han yanına yollasın, ona yardım edin, Rumrlini fethedin” der.
“Horasanlı kırk Erenler Hünkar Hacı Bektaş Velinin yanına gelirler. Hünkar, Seyyid Ali Sultanı sancaktar, Seyyid Rüstem Gaziyi Kadıasker, Abdüssamet Fakıyı imam, Seyyid Zaliyi saka, Seyyid Ahmeti klavuz tayin eder. Onlardan dördüne “Kus-u Halili”? verir. Otuzaltısına da kılıç kuşatıp “Himmeti tam ve Erkanı tamam” ile Yıldırım Hana yollar. Kırk Erenler Kızıl Delinin komutasında Çanakkale üzerinden geçerek Yıldırım Hana katılırlar. Rumelinde bir dizi gazalarda bulunduktan sonra Bolayır Kuşatmasında Süleyman Paşa şehit olur, onu orada defin ederler. Sancaktar Emir Sultan da Kavak Ovasında ölür. Seyyid Ali Sultan sancağı Tahire verir. Baçin, Murat, İpsala, Hakkı Kalelerini ele geçirirler. Fereyi Dimetokayı da alırlar. Oradan Edirneye varıp, Edirneyi de fet ederler. Sonra Şumnu, Rusçuk, Yerköy ve Silistreyi alırlar. Oradan sonra Niğboluyu kuşatarak iki ayda ele geçirirler. Nihayet kırk Erenler vedalaşıp ayrılırlar. Seyyid Rüstem Gazi “Cebel-i Megaire” yi yurt rdinir. Dergahını buraya kurar. Yıldırım han da bir fermanla buraları kendisine verir”.
Yukarda adı geçen bu Velayetnamenin sonunda Seyyid Rüstem gazinin ölüm tarihi olarak miladi 1461 kaydı düşmüştür.
Pro. E. R. Fıglalı: “Seyyid Ali Sultan ile Mürsel Bali, bir gün Bulgar kızının evine giderler. Duvardaki seccedeyi alıp (Müslüman olmayan bir Bulgarın evindeki duvarda seccede ne arıyor?) namaza dururlar. Bulgar kızı bunların altından seccedeyi çekip alınca, ikisi yere yuvarlanırlar. Mürsel Bali kızdan bal ister. Kızın getirdiği baldan bir parmak alıp kızın ağzına verir. Bulgar kızı bu baldan hamile kalır. Bu hamilelikten Balım Sultan doğar. Annesi ölünce Balım Sultan, Seyyid Ali Ocağına alınır. Mürsel Bali 1480 yılında ölünce, balım Sultan Kızıl Deli Ocağının başına geçer. 2.Beyazıt 1501 yılında onu Hacı Bektaş Veli Dergahının başına getirir”. (Türkiyede Alevilik-Bektaşilik. E. R. Fıglalı).
Araştırmacı yazar İsmail Özmen: “Seyyid Ali Sultan, Timurtaş, Kızıl deli tek kişinin çeşitli ad ve lakapları olup, bu zat Hacı Bektaş Velinin Kadıncık Anadan olan oğludur. Ona ait post, Kızıl Deli makamıdır” diyor.
Bunları değerlendirecek olursak: Bedri Noyanın yayınladığı Seyyid Ali Sultan Velayetnamesi, tarih bilincinden yoksundur. Şöyle ki:
1. Hacı Bektaş Veli 1271 yılında öldü. Türkler Rumeline Süleyman Paşa komutasında Çanakkale Boğazıından 1357 yılında geçtiler. Hünkarın onları görevlendirmesi imkansızdır.
2. Yine Bedri Noyanın yayınladığı aynı Velayetnameye göre: “Hünkar vefat edince, Seyyid Ali Sultan, bir kaç yıl Postta, sonra Rumeli fethine katılmaya gidince Postu Habip Emirciye bırakmış”.
Hünkar, 1271 yılında vefat ettiğinde Seyyid Ali Sultan, onun makamında bir kaç yıl olduğuna göre en az yirmi yaşlarında olmalıdır. Yani 1250 doğumlu olmalıydı. 1389 Nigbolu fethinde bulunduğu zaman 139 yaşında olması gerekir ki, bu olanaksızdır.
3. Yine Bedri Noyanın referans olarak verdiği Ahmet Hamdi Zeza Paşanın kitabına göre Seyyid Ali Sultan 1310 yılında doğmuş. O halde; “Hünkar vefat edince bir kaç yıl onun Postunda oturduktan sonra, Postu Habip Emirciye bırakıp Rumelinin fethine gitmiş” olması da doğru olamaz. Çünkü Hünkarın ölümünden kırk yıl sonra dünyaya gelmiş oluyor.
4. Seyyid Ali Sultan Velayetnamesinin arkasında düşünülen tarihe göre Seyyid Rüstem 1461 yılında vefat etmiş. Yukarıdaki anlatıma göre ise Hünkar Hacı Bektaş Veli onu “Kadıasker” tayin etmiş. Yani 1271 yılında Seyyid Rüstem yaşıyor ve 1461 yılında ölüyor. Bunun da olanaksızlığı ortadadır.
5. M. Tefek Oytanın yukarda aktardığımız iddiasına göre Seyyid Ali Sultan, Mürsel baliden önce vefat ediyor ve onun postuna Mürsel Bali oturuyor. Oysa Bedri Noyan, bunun aksini söylüyor.
Eğer Bedri Noyanın iddiası doğru ise; Balım Sultan, 1402 yılından önce doğuyor. Çünkü ona göre Seyyid Ali Sultan 1402 yılında vefat ediyor. O halde Balım Sultan 1516 yılında Hacı Bektaşta vefat ettiğinde 116 yaşının üstünde olmalıdır ki, bu pek inandırıcı değildir.
6. Turgut Kocanın yukarıda aktardığımız belgesinde; “Seyyid Ali Sulatanın, 28 Haziran 1363 yılında Hacı Bektaş Veli Dergahı adına Murat Han ve Veziriyle imzaladığı anlaşma” ya göre (ki; tek gerçek belge budur): Seyyid Ali Sultanın 1363 yılından sonra Hacı Bektaş Velinin Postunu Habip Emirciye bırakmış olması da olanaksızdır. Çünkü: Habip Emirci, Hacı Bektaş Veli Velayetnamesine göre, Hünkarın ölümünden sonra onun Postuna ilk oturan zattır. Posta ilk oturduğunda yirmi yaşında varsayarsak, 1363 yılında en az 113 yaşlarında olması gerekirdi.
7. Araştırmacı İsmail Özmende yanılıyor: Eğer Kızıl Deli Sultan, Hacı Bektaş Velinin Kadıncık Anadan doğan oğlu ise, en az 1960lı yıllarda doğmuştur. 1363 yılında Murat Hanla yazılı anlaşma imzaladığında 100 yaşın üzerindedir. Yine 1397 yılında Dimetokada Kızıl Deli Ocağını kurduğu zaman 130 yaşın üzeride olması gerekir ki, bu olanaksızdır.
8. Tapu Kadastro Genel Müdürlüğünde kayıtlı 502 nolu Osmanlı Efkaf Defterinde: “Kızıl Deli Oğullarının Vakfı: Kızıl Deli; Rumeli Müslümanlık onuru ile tanıştığında, buralara geçip, Büyük Karya, darı Bükü ve Tirfili Virani Sultan Yıldırım Han döneminde sınırları ile mülk edinip, padişah mühürü ile onaylanmıştır.”
Yıldırım Beyazıtın fermanında: “Buraları Kızıl Deliye verdim ki, kimse ona sıkıntı vermiye” demektedir. Daha sonra bunları Vakıf haline getirilmiş, Hicri 815 yılında padişah nişanı (Nişan-ı Humayun) verilmiştir.
II.Beyazıt döneminde: Hicri 890 yılında “Kızıl Deli oğullarından Gülşah, İlyas, Celal, İshak ve Sinan (Kızıl Delinin torunları olmalı) birlikte katılarak vakıf yapsınlar” diye yeni bir ferman verilmiş.
Bu belgeden de anlaşılıyor ki, Seyyid Ali Sultan (Kızıl Deli); Yıldırım Han döneminde (1389 – 1402) Rumelindedir.
9. Doç. Dr. Bedri Noyan onun Horasandan Hüseyin Ata oğlu olduğunu yazıyor. “Ata”ların, Hoca Ahmet Yesevi soyundan geldiğini biliyoruz. Bunların Ali ile Fatımadan geldikleri için, “Seyyid” olmadıklarınıda biliyoruz. Seyyid Ali Sultanın, “Seyyid” olarak anılması da gösteriyor ki, o , “Ata” ların soyundan gelmiyor. Onun babası (bize göre dedesi) “Hüseyin Ata” değil, “Hüseyin Gazidir.
Kızıl Deli (Seyyid Ali Sultan), Hacı Bektaş Velinin amcası Haydar Gazinin torunudur. Nişabur Dergahı Piri Seyyid Musanın üç oğlu var. Bunlardan büyük oğul Seyyid Alidir ki, Baba İlyasın (Nişabur Dergahı son Piri) babasıdır. İkinci oğlu Seyyid İbrahim Sanidir ki, Hacı Bektaş Velinin babasıdır. Üçüncü oğluHaydar Gazidir. Haydar Gazi, Nişaburdan ayrılarak Van Gölünün doğusundaki “Hoy” kentine yerleşti. Onun da Hasan Gazi ve Hüseyin Gazi adlarında iki oğlu oldu. Bu kardeşler, Moğol istilasından sonra (takriben 1231 yılından sonra) gelip Malatyanın Tenci Köyüne yerleştiler.
Hasan Gazi, Abdal Musanin babasıdır. Hüseyin Gazinin ise Hacım Sultan ve Ali Seyyid Sultan adlarında iki oğlu oldu. Hacım Sultan ve amcasının oğlu Abdal Musa, 1250lerden sonra Sulucakarahöyüke amcazadeleri olan büyük Pir hacı Bektaş velinin yanına gittiler. Hüseyin gazinin diğer oğlu Ali Seydi Sultan, Malatyanın Tenci Köyünde vefat etti. Türbesi de bu köydedir ve “Ali Seydi Sultan”adıyla anılmaktadır. (bakınız Tenciler Ocağına). Onun oğlu 2.Hüseyin gazinin oğlu Seyyid Ali Sultan (Kızıl Deli), daha sonra Sulucakarahöyüke gitti. 1360 sonrasında da Rumeline geçti.
Hüseyin Gazi ile Hasan Gazi, amca oğlu Hacı Bektaş Veli ile yaşıttırlar. Doç. Dr. Bedri Noyanın “1310 doğumludur” iddiası doğru ise Seyyid Ali Sultan (Kızıl Deli); Hüseyin Gazi torunu olur. Hatta ikinci kuşak torunu olabilir. Kuşaklar arasında 30 yaş olduğunu varsayarsak, Hüseyin Gazi, amcası oğlu Hacı Bektaşla yaşıt olduğuna göre, 1210 yılı civarında doğmuş olabilir, onun oğlu Ali Seydi Sultan 1240 yılında, torunu da 1270 yılında doğmuş olabilir. 1310 yılında doğan Seyyid Ali Sultan, 2.kuşak torun oluyor.
Turgut Kocanın yukarıda aktardığımız belgesinden de anlaşılıyor ki; Seyyid Ali Sultan, 1363 yılında Hacı Bektaş Veli Dergahı adına Murat Han ve veziri Çandarlı ile anlaşma imzalıyor. Bu belge, yukarıda aktardığımız bir çok evsanevi iddiayı da çürütmektedir.
1360 – 1400 yılları arasında Rumeli, Alevi-Bektaşiliğin merkezi olmuştu. Seyyid Ali Sultan (Kızıl Deli), 1363 yılından sonra Rumeline geçti. Dimetokada ki ocağını da 1397 yılında kurdu.
Dimetokada ki Kızıl Deli Ocağı, Rumelinde ki Aleviliğin büyük ocaklarından biridir. Bu ocak, onun ölümünden sonra, “Kızıl Deli Ocağı” adını aldı.
Kızıl Deli Ocağı, doğrudan Hacı Bektaş Veli Dergahına bağlıdır. Hala Tırakya Müslümanlarınca ziyaret edilmektedir.
kızıl Delinin soy ağacı şöyledir:
1-Hz.Ali
2-İmam Hüseyin
3-İmam Zeynel Abbidin
4-İmam Muhammed Bakır
5-İmam cafer-i sadık
6-İmam Musa-i Kazım
7-İmam Ali-ül Rıza
8-İmam Muhammed Taki
9-Seyyid Musa Araç
10-Seyyid Muhammed (874 yılında Nişabur Dergahı Piridir.)
11-Seyyid Yahya
12-Seyyid Cafer
13-Seyyid Hüseyin
14-Seyyid Ubeydullah
15-Seyyid Muhammed
16-Seyyid İbrahim
17-Seyyid Hasan
18-Seyyid Muhammed Sani
19-Seyyid Mehdi
20-Seyyid İshak
21-Seyyid Musa
↓
22-Seyyid Ali
23-Seyyid İlyas
24-Seyyid Muhlis
↓
22-Seyyid İbrahim Sani
23-Hacı Bektaş Veli
24-Seyyid Hızır Lale (Habip Emirci)
↓
22-Seyyid Haydar Gazi
↓
23-Seyyid Hasan Gazi
24-Seyyid Abdal Musa
↓
23-Seyyid Hüseyin Gazi
↓
24-Hacım Sultan
↓
24-Ali Seydi Sultan
↓
2.Hüseyin Gazi
↓
Seyyid Ali (Kızıl Deli).