Tasavvuf, Canab-ı Hakka, kalben ulaşmak; Kendi benliğinden siyrilip, Onun benliğinde erime sanatı ve ilmidir.
Allahın benliğinde erimenin şartı; Dünyevi hırslardan, nefsani beklentilerden, tüm kötü davranış ve alışkanlıklardan uzaklaşmaktır yani bir nevi nefsi arındırma mücadelesidir. Dolayısıyla kalbi saf yapmak; Kötü huylardan temizlemek ve iyi huylarla doldurmak demektir.
Tasavvuf ilmi, Allaha dost olmaktır. Dost olabilmenin şartı; Allahın kelamına, sırlarına erişmekle mümkündür. Onun sırlarına erişebilmek için de; Hayali ve geçici meşkuliyet halleri olan şeriatı, kemale erdirmektir.
Zahiri batına erdirmedeki amaç, marifet sahibi olmak demektir. Bunun için de; Edep erkanımızla yani hal ve davranışımızla, ilim irfanımızla, fikir ve düşüncelerimizle ruhumuzu kemale erdirerek, manevi huzur içinde yaşamaktır.
Yedi derya sohbetini, bahri umman anlamaz,
Ilmi ledun manasıdır, ahmak olanlar anlamaz,
Küntü kenzden ders okursun, cahil olan ne anlar,
Gözü kör kulağı sağır, bibas erler anlamaz.
Men aref ilmine eren, aşık-ı suzan olur,
Heft nefsini katleyliyen, meydanda merdan olur,
Hırs ile şehvete uyan, nefsine kurban olur,
Yedi tamu şiddetidir, kemrah olanlar anlamaz.
Iki cihan röhnüması, Haydar-ı kerrar olan,
Çıkıp miraç kapısında, haykırıp aslan olan,
Sitretül müntehada, Mustafaya yar olan,
Naciyani naz makamı, binde bir can anlamaz.
Ilmü ledun okuyanlar, aynen yoldaş olur,
Ahedi Ahmedir hey dost, fatihada mı baş olur,
Pa ile çarşa ile kah, anlıyanlar sırdaş olur,
Ilmi ledün manasıdır, ehli inkarlar anlamaz.
Men aref ilmine ermiyem şu ağmaki fıkıhı,
Pir dergahına niyaz et, yakın bulaısın Hakkı,
Ey virani, dört kitaptan Alinin methini oku,
Ehli Beyti hanadanı, Şimir Mervanlar anlamaz.
Virani
Marifet ilmine erişmiş bir derviş, marifet kapısından geçip Sırr-ı Hakikat kapısına ulaşmayı hedefler. Ve bu kapıda Kamil-i Insan ilmini elde ettikten sonra Allahın benliğinde eriyip Ona, dost olur. Dolayısıyla her halükarda rıza göstererek Allah ile daima, dost kalabilme marifetidir…