Denildiğine göre, Mısır bu sene ve bir rivayete göre Amr bin As tarafından fethedilmiştir. iskenderiye de aynı şekilde fethedilmiştir. iskenderiyenin 25. yılda fethedildiği söylendiği gibi, Mısırın 26. yılın Rebıulevvel ayında fethedildiği de söylenir. Fakat özet olarak söylenecek söz şudur: Mısırın Remade yılından önce fethedilmiş olması gerekir, çünkü Amr bin As Kızıldeniz yoluyla Mısırdan Medineye erzak göndermiştir. Doğrusunu Allah en iyi bilendir. Bu konuda başka sözler de söylenmiştir.
Mısırın fethedilmesine gelince: Ömer Beytulmakdisi fethedip orada bir kaç gün kaldıktan sonra Amr bin Ası Mısıra göndermiş, arkasından Zübeyr bin el-Avvamı da sevketmişti. Müslümanlar Babilyonu ele geçirerek Mısıra gitmişler, orada kendilerini Mısır başpiskopusu olan Ebu Meryem karşılamıştı. Onunla birlikte diğer din adamları da vardı. Mukavkıs Ebu Meryemi Amra karşı ülkesini korumak amacıyla göndermişti. Amr onların bölgesine askerleriyle birlikte varınca aralarında çatışma çıktı. Bunun üzerine onlara:
“Bizimle çarpışmakta acele etmeyiniz. Bana Ebu Meryem ile Ebu Miryam gelsin” deyince savaşı bıraktılar ve Amrın istediği iki kişi çıkıp geldi. Amr onları islamı kabul etmeğe, ya da cizye vermeğe çağırdı ve kendilerine Peygamberin Mısır halkı hakkındaki ve ismailin annesi Hacer dolayısıyla yapmış olduğu vasiyetini haber verdi. Onlar: “Bu oldukça uzak bir akrabalıktır. Böyle bir akrabalığın haklarına ancak peygamberler riayet edebilir. Sen yanına bir daha dönünceye kadar bize eman ver” dediler. Bunun üzerine Amr onlara şunu söyledi: “Benim gibi birisi kolay kolayaldatılmaz, fakat ben durumu incelemeniz için size üç gün süre tanıyorum.” Ebu Meryem ile Ebu Miryam: “Süremizi biraz daha uzat” deyince, Amr onlara bir günlük daha süre verdi. Mukavkısın yanına döndüler.
Artaban bunların getirdikleri islam ya da cizye teklifini kabul etmedi.
Müslümanlarla çarpışmayı emrederek Mısır halkına şunları söyledi: “Bizler sizleri savunmak için gücümüzün sonuna kadar çalışacağız.” Amr gece saldırısının dışında ani ve beklenmedik bir şeyle karşılaşmadı, çünkü zaten savaşa hazırdı. Müslümanlar Artabanla çarpıştılar ve sonunda Onunla birlikte pek çok kişi öldürüldü, geri kalanlar ise bozguna uğradılar. Amr ile Zübeyr çoğunluğun bulunduğu Ayn Şemsin üzerine yürüdüler. Amr, Feremaya Ebrehe bin es-Sabbahi, is-kenderiyeye de Avf bin Maliki gönderdi. Denildiğine göre, iskender ile Ferema iki kardeş idiler. Avf iskenderiyenin yakınında, Amr ise Ayn Şemsde karargahını kurdu. Mısır halkı kendi krallarına şunu söylediler:
“Sen Kisrayı ve Kayseri bozguna uğratmış ve onları kendi yurtlarında yenilgiye uğratmış bir kavme karşı ne diye savaşmak istiyorsun? Sen de bunlara karşı çıkma, bizi de onlarla karşı karşıya bırakma”. Mukavkıs bunu kabul etmedi ve Müslümanların üzerine hücum etti. Halkın görüşünü bu şekilde açıklaması dördüncü güne rastlamıştı.
Müslümanlarla Mukavkıs Ayn Şemsde karşılaşıp savaşınca Müslümanlar bir ara geriler gibi oldular. Bunun üzerine Amr onları kınadı. Yemen halkından birisi Amra: “Bizler demirden yaratılmadık ya” deyince Amr: “Sus, sen olsa olsa bir köpek olabilirsin” diye karşılık verdi. Yemenli de bunun üzerine: “Sen de köpeklerin komutanı olursun” dedi. Bu atışmadan sonra Amr Peygamberin sahabilerini çağırdı, yanına geldiklerinde: “Sizler ileri geçiniz, Allah sizinle zafer ihsan edecektir” dedi. Aralarında Ebu Bürde ile Ebu Berzenin de bulunduğu sahabiler ileri atıldı, arkalarından da diğer askerler onları izledi. Allah da Müslümanlara zafer nasip etti ve müşrikleri bozguna uğrattı. Zübeyr bin el-Avvam şehrin suruna çıktı. Onun sura çıktığını gören Mısırlılar Amra kapılarını açarak barış teklifinde bulundular. Amr da barış isteklerini kabul etti. Diğer taraftan Zübeyr savaşarak surdan aşağı indi ve kapıdan çıkıp Amrın yanına varıncaya kadar çarpışmasına devam etti. Böylelikle Mısır halkı yok olmak tehlikesiyle karşı karşıya kalmışken barış yaptılar. Müslümanlar onlardan kılıç zoruyla aldıklarını da barış hükümlerine tabi tuttular ve böylelikle Mısırlılar zımmı statüsüne girmiş oldular. Aynı şekilde Bizanslılardan ve Nube halkından Mısırlılarla yapılan barış şartlarını kabul eden kimseleri de aynı statüyle tabi tuttular. Gitmeyi arzu eden kimseyi de güvenlik altında olabileceği bir yere gidinceye kadar emniyet altında gönderdiler.
Müslüman süvarileri Mısırda toplandılar ve Fustatı inşa ederek orada yerleştiler. Ebu Miryam Amrın yanına gelip savaştan sonra alınmış esirleri istedi. Amr onları kovunca şunları söylediler: “Sizden ayrıldığımız andan size geri döndüğümüz ana kadar elinize geçirmiş olduğunuz her şey zimınet altındadır.” Bunun üzerine Amr onlara: “Siz hem bize hücum edeceksiniz, hem de zimmet altında mı olacaksınız?” diye sorunca “Evet” diye cevap verdiler. Amr bin As esirleri askerler arasında paylaştırdı ve bunun sonucunda esirler Arap diyarlarının çeşitli bölgelerine dağılmış oldu. Ganimetlerin beşte birini de bir heyetle birlikte Ömerin yanına gönderdi. Heyet Ömer bin Hattaba bütün durumları ve Ebu Meryemin söylediklerini haber verince Ömer bu dört gün içerisinde Müslümanlara karşı savaşmamış kimselerden alınan esirleri geri çevirdi, fakat Müslümanlarla çarpışmış kimselerin esirlerini geri vermedi.
Kıptiler Amrın kapısının önünde toplanmışlardı. Amr onların: “Araplar ne kadar da güçsüz kuvvetsizmiş? Bizim gibi kimselerin onlara boyun eğdiklerini şimdiye kadar görmedik” şeklindeki sözlerini de haber almıştı. Bu durumun kendilerini ümitlendireceğinden korktuğu için emir vererek bir miktar devenin kesilip pişirilmesini istedi. Ordu kumandanlarını davet etti, diğer taraftan bu sözleri söyleyenlere de haber verdi, onlar da yanlarına geldiler. Arap usulü yemek yediler, dişleriyle etleri kemiklerinden sıyırdılar, etin suyunu içtiler. Yemek sırasında abalarıyla ve silahsız idiler. Bunu gören Kıptiler daha bir ümitlenmeye başladılar. Amr Müslümanlara ertesi günü Mısır halkına ait elbise ve ayakkabılarla tekrar gelmelerini söyledi. Onlar da aynı şeyi yaptılar. Ayrıca halkının gelip görmesine de izin vermişti. Bu sefer Mısırlılar dünkü gördüklerine hiç de benzemeyen şeyler gördüler. Yemek hizmetlerini görenler çeşitli Mısır yemekleri getirdiler, bunları Mısır halkı gibi yemeye başladılar. Kıptiler bu işten bir şeyanlamadı. Amr Müslümanlara bir haber daha göndererek: “Yarınki gösteri için silahlanınız” diye emir verdi. Ertesi günü bir gösteri yapıldı. Amr izin verdi gösteriyi Kıptiler de seyrettiler. Sonra onlara şunları söyledi: “Ben sizlerin, Arapların içinde bulundukları sıkıntılı hali görünce ne gibi duygulara kapıldığınızı bildim. Bu duyguların sizleri helak etmesinden korktum. Bu bakımdan siz önce yurtlarında ne halde olduklarını, daha sonra sizin yurdunuzda ne hale geldiklerini, daha sonra da savaşta ne durumda olduklarını göstermek istedim. Onların size karşı yaşayışları böyle olmasına rağmen nasıl zafer kazandıklarını gözlerinizle gördünüz. ikinci gün onların sizin ülkenizde neler elde ettiklerini gördünüz. Ben sizin şunu bilmenizi istedim: Üçüncü gün gördükleriniz onları ikinci gün gördüğünüz şekilde yaşamaktan alıkoymayacağı gibi, birinci günkü yaşayışa da geri göndermez.”
Mısırlılar Onun yanından ayrılırken: “Araplar sizi piyadeleriyle vurmuştur” diye söyleniyorlardı. Ömer Amrin bu yaptıklarını haber alınca şunları söyledi: “Allaha yemin ederim, Onun savaşması yumuşaktır; savaşının herhangi bir savleti, başkalarının savaşlarında olduğu gibi herhangi bir hamlesi yoktur. ”
Daha sonra Amr iskenderiye üzerine yürüdü. iskenderiye ile Fustat arasında bulunan bütün Bizanslılarla Kıptiler Onunla savaşmak üzere toplanmış: “O bizim üzerimize gelmeden, bizimle savaşmadan iskenderiyeye gitmek istiyor, ancak biz onunla savaşalım” diye kararlaştırmışlardı. Her iki ordu karşı karşıya gelip savaştılar. Amr onları bozguna uğrattı ve büyük bir kısmını öldürdü. Sonra iskenderiyeye varıncaya kadar yoluna devam etti. Oraya vardığında iskenderiye halkının savaşmak üzere hazırlanmış olduklarını gördü. Bunun üzerine Mukavkıs, Amra elçi göndererek belirli bir süreye kadar barış istediyse de. Amr, geçici bir süre için barış kabul etmeyerek şunları söyledi: “Biz sizin en büyük kralınız olan Heraklieus ile karşı karşıya geldik; sizin de öğrendiğiniz şeylerle karşılaştık.” Bunu duyan Mukavkıs arkadaşlarına: “Doğru söyledi. Bizim öncelikle kulak asıp dinlememiz gerekiyor.” dediyse de çevresindekiler Ona ağır sözler söylediler ve görüşünü kabul etmediler. Bunun üzerine Müslümanlar iskenderiye halkıyla çarpışmaya başladılar ve onları üç ay süreyle muhasara altında tuttular. Sonunda Amr iskenderiyeyi savaşarak fethetti. Şehir içinde bulunan her şeyi ganimet olarak aldı, halkını da zimmi olarak tespit etti.
Denildiğine göre, Mukavkıs iskenderiyeden çıkıp gitmek isteyenin çıkması, kalmak isteyenin de kalması şartıyla on iki bin dinar karşılığında Amr ile barış anlaşması yapmıştı. Amr iskenderiye de yeteri kadar silahlı asker bıraktı.
Mısırın fethedilmesinden sonra Nube ülkesine gaza yapıldı. Müslümanlar bu gazadan pek çok yaralı ve Nubelilerin iyi atıcı olmaları nedeniyle gözlerini kaybeden askerlerle geri döndü. Bu bakımdan Müslümanlar Nubelilere:Göze atış yapanlar adını verdiler.
Abdullah bin Saad Ebi Serh Osman döneminde Mısır Valisi olunca onlarla her yıl belirli sayıda esir vermeleri karşılığında barış yaptı. Buna karşılık Müslümanlar da onlara her yıl belirli miktarda yiyecek ve giyecek vereceklerdi. Osman ve Ondan sonraki yöneticiler bu barış antlaşmasını geçerli kabul etmişlerdi.
Denildiğine göre, Müslümanlar Bilhib denilen yere vardıklarında aldıkları esirler de Yemene kadar varmış bulunuyordu. Bilhib yöneticisi Amra şöyle haber göndermişti: “Ben sizden daha çok nefret ettiğim kimseler olan Farslar ve Bizanslılara cizye veriyordum. Arzu ediyorsan benim ülkemden almış olduğun esirleri geri vermen karşılığında ben sana cizye vermeyi teklif ediyorum” Bunun üzerine Amr bu konuda izin almak üzere Ömere mektup yazdı. iki taraf da Ömerin mektubu gelinceye kadar savaşı kaldırmışlardı. Ömerden şöyle cevap geldi: “Yemin ederim, sürekliliği olan bir cizye paylaştırılan ve sonra da hiç yokmuş hale dönüşen ganimetten bizim için daha iyidir. Esirlere gelince, onların kralları sizlere elinizde bulunan esirleri islam ile kendi kavimlerinin dinini seçmek arasında serbest bırakmak şartıyla, cizyeyi kabul et. islamı seçen kişi Müslümanlardan bir fert olur, fakat kavminin dinini seçen kimselerden de cizye al. Ülkenin dört bir yanına dağılmış olanlara gelince, bizim onları iade etmek imkanımız yoktur.” Amr bunu iskenderiye yöneticisine teklif edince o da bunu kabul etti. Bütün esirler toplandı ve hristiyanlar da diğer tarafta bir araya geldi. Teker teker onları islamı ya da kavimlerinin dinini seçmek arasında serbest bıraktılar. islamı her seçen kişi ile birlikte Müslümanlar tekbir getiriyordu. Fakat hristiyanlığı seçen olursa bir homurtu etrafı kaplıyor ve onun üzerine cizye konuluyordu. Bu durum esirler bitinceye kadar böylece devam etti.
Bu esirler arasında Ebu Meryem Abdullah bin Abdurrahman da bulunuyordu. Ebu Meryem islamı seçmiş ve Zebidin arifi olmuştu. Emevi melikleri: “Mısır savaşla fethedilmiştir. Oranın halkı ise bizim kölelerimizdir, onların vergilerini istediğimiz şekilde arttırırız” diyorlardı. Halbuki gerçek onların dedikleri gibi değildir.
Bu sene, yani Hicri 20. yılda Ebu Bahriye Abdullah bin Kays, Ardir-Ruim (Rum Diyarı, Anadolu)a bir gaza yaptı. Onun buraya ilk giren kişi olduğu söylenir. Ardur-Ruma giren ilk kişinin Meysere bin Mesruk el-Absi olduğu ve pek çok esir ve ganimet aldığı da söylenir.
Ömerin Kudame bin Maztimu Bahreyndeki görevinden bu sene aldığı ve ona içki içme cezası uyguladığı da söylenmiştir. Ömer Onun yerine Bahreyn ve Yemame üzerine Ebu Bekreyi vali tayin etmiştir.
Ömer Velidin kızı Abdurrahman bin Haris bin Hişamın annesi Fatıma ile bu yıl evlenmiştir.
Ömer Saad bin Ebi Vakkası yine bu yılda Kufe Valiliğinden almıştır, çünkü Kufeliler Onu “Güzel namaz kıldırmıyor” diye şikayet etmişlerdi.
Ömer Hayber arazisini Müslümanlar arasında bu yıl paylaştırmış, Yahudileri Hayberden sürmüş, Vadi-Kurayı da taksim etmişti. Necran Yahudilerini Kufeye bu yıl sürmüştü. Yine Ömer bu yıl içerisinde Alkame bin Mucezziz el-Müdliciyi Habebiştana göndermiştir. Habeşistanlılar, islam diyarına girmiş ve bazı Müslümanlara zarar vermişlerdi. Bu bakımdan Ömer, ebediyen deniz savaşına girmemeye karar vermişti. Bu olayın hicretin 31. yılında olduğu da söylenmiştir.
Useyd bin Hudayr bu sene içerisinde vefat etmiştir. UseydArslancık manasına olup ArapçadakiEsed kelimesinin küçültül-müşüdür
Heraklieusun ölümü ve yerine oğlu Konstantinin kralolması da bu sene olmuştur.
Zeyneb bint Cahş bu sene vefat etmiştir. Onun kabrine Usame bin Zeyd ile kardeşinin oğlu Muhammed bin Abdullah bin Cahş inmiştir.
Bu sene hac emirliğini yine Ömer yapmıştır. Onun bölge valileri, azlettiğini söylediklerim hariç olmak üzere, geçen seneki bölge valilerinin aynısıdır.
iyad bin Ganm bu sene vefat etmiştir. Cezireyi fetheden ve yolları aşıp Bizans yurduna ilk varan kişi odur.
Peygamberin müezzini olan Bilal bin Ebi Rebah, Dımaşk, ya da bir başka görüşe göre Halep de bu yıl vefat etmiştir.
Uneys bin Mersed bin Ebi Mersed el-Ganevi de bu sene vefat etmiştir.
Hem kendisi, hem babası ve hem de dedesi sahabidir. Babası er-Raci Gazvesinde şehit olmuştu.
Said bin Amir bin Hizyem el-Cumahide bu sene vefat etmiştir. Hayberin fethinde bulunmuş faziletli bir zattı. Vefat edinceye kadar Hıms komutanı idi. Onun 19. yılda ve 21. yılda kırk yaşında iken vefat ettiği de söylenmiştir.
Ebu Süfyan bin Haris bin Abdülmuttalib de bu sene vefat etmiştir. Peygamberin halası, Abdülmuttalibin kızı Safiyye de bu sene vefat etmiştir. Ensardan el-Muzalıhar bin Rafi bu yıl şehit edilmiştir. Kendisi Şamdan beraberlerinde Şamlı bazı müşrikler bulunduğu halde dönüşünde, Hayberde bulunduğu bir sırada, birkaç Yahudi tarafından tuzağa düşürülerek öldürülmüştü. Bunun üzerine Ömer onları sürgün etmiştir.