1- Hak döşeğine konulması
Bir can ruhunu Hakka teslim ettiğinde o an en yakınında bulunan bir kimse, “Ya Hak,Muhammet,Ali Şefaatinden mahrum eyleme” diye tekbir getirerek Hakka yürüyen Canın gözlerini kapatır. Temiz bir bez, mendil ya da tülbent ile çenesini bağlar. Elbiseleri çıkarılarak, bir çarşafa sarılıp “Rahat döşeğe-Hak döşeğine” bırakılır. Elleri yanlarına düzgün bir şekilde uzatılır. Her iki ayak baş parmakları bir bezle birbirine bağlanır. Sırt üstü yatırılan mevtanın üzeri tamamen kapanacak şekilde temiz bir çarşafla ya da bezle örtülür.
2- Yıkama
Meftanın üzerinde elbisesi varsa, makasla kesilerek alınıp zihnet eşyasıyla beraber yakınlarına teslim edilir. Meftanın üstündeki elbiseler uzaklaştırıldığında, üstü önceden hazırlanmış „Stil bezi“ ile örtülür. Bu bezin kalın ya da iki kat örtülmesinin sebebi, cıplak vücud ve avret yerlerinin gözükmemesi amaçlıdır. Hakka yürüyen can, teneşire büyük bir dikkat, saygı ve özenle taşınır. Bu sırada Dede veya Hoca bir gülbank okur.
“Ber Cemal-i Muhammed, Şah-ı velayet, İmam Ali, İmam Hasan, Şah Hüseyini Pir bilene verelim candan salavat.( Bu sırada orada bulunan canlar salavat getirirler) Dede ” Hakktan geldik, hakka gidiyoruz. Can kıblesine döndük, Yüce Tanrım Hakka yürüyen Can senin aşığındır. Sen Canansın O da Candır. Şimdi Can bedeni terk etti. Bedeni toprağa dönecek don değiştirecek. Canı ruhu ise sana dönecek. Mürşidimiz Muhammed, Pirimiz Ali, Ehl-i beytin yüzü suyu hürmetine sana dönen bu Canı sancağının altına alasın, saklayasın, bekleyesin. Gerçeğe Hüü.” diye gülbank verir.
Önce avret yerleri yıkanır ve bir pamuk ya da bezle tıkanır. Yıkama esnasında akıntı olmamasına karşı tedbir olarak öncelikle bu işlem yapılmalıdır. Sonra vücudunun üst kısmından başlayarak, vücudunun her bölümünde ayrı eldiven ve singer kullanarak bol sabunlu ılık suyla iyice yıkanır. (4 takım eldiven ve singer gereklidir!) Yıkama esnasında mevtanın erkek ise erkek müsahibi, kadın ise bayan müsahibi yıkamaya yardımcı olur.
Bu aşamadan sonra müsahibi varsa öncelikle müsahibinden başlamak üzere en yakın akraba ve arkadaş dost, komşular sırası ile mevtayı ziyaret eder, bir miktar su dökerler. (Can suyu)
Yıkama bittikten sonra mevta üst tarafı temiz bir havlu ile, alt tarafı ayrı bir havlu ile başı da ayrı bir havlu ile kurulanır. Cenazenin sarılacağı kefen bezinin altına sargı bezleri (ayaklarına , beline ve boynuna gelecek şekilde) önceden yerleştirilir. Üzerine sargı bezi açılır. Cenaze bu sargı bezinin üzerine sırt üstü yatırılır.
3- Kefen hazırlama
Erkek mefte için: Erkek kefeni üç parçadır. Ahiret gömleği, eteklik ve sargıdan oluşur.
Kadın mefte için: Kadın kefen ise 4 parçadır. gömlek, eteklik, sargıya ilaveten baş örtüsü ve göğüs örtüsü bezi bulunur. Sargı bezinin üzerine yatırılmış olan mevtaya Ahiret gömleği giydirilir. ardından eteklik sarılır. Sonra sargı bezi her iki taraftan vücudu iyice saracak şekilde, baş ve ayaklar görünmeyecek şekilde sarılır. Baş ve ayak uçlarından ve belinden bağlanır. Bu bağlar mevta kabire konulduğunda çözülür. Mefteyi yıkarken edep yerleri örtülü kalması için üç tane stil bezi ve üç tane kuşak hazırlanır.
Kefenleme işleminde önemli bir kural ise kefen bezinin mevtanın kendi kazancından sağlanması ilkesidir. Mevta kefene konulduktan sonra yüzü açılır. Akraba , komşu ve yolculamaya gelenler iseğe bağlı olmak üzere, Hakka yürüyen Canı son kez görürler. Ziyaret esnasında gözyaşı dökülmez, ziyaret sonucu kefenin başı da kapatılır.
4- Helallik alınması
Hakka yürüyen Canı uğurlamaya gelenlerden “Helallik” alınır. Bu Helallik töreni hem Hakka yürüyen Can ın evinin önünde, hem de Cenaze töreninin yapılacağı yerde alınır. Buna Alevi inancında ” Helallik Meydanı” da denir.
Hakka yürüyen can, evinin önünde uygun yükseklikte bir yere konur. Dede helallik isterken diğer canlar cemlerde olduğu gibi yarım ay biçiminde ayaklar mühürlenerek ve eller göğüste çapraz bir vaziyette dar duruşuna geçerler. Çünkü dar duruşu bir teslimiyettir.
Dede veya Hoca “Hakka yürüyen ( erkek ya da bayan adı ile anılarak) ……… Canı nasıl bilirdiniz?” diye sorar. Canlar ” İyi bilirdik, Hak Muhammed Ali, dondan dona , Candan Cana taşısın.” derler.
Ardından Dede veya Hoca “Ey canlar,
Hakkı hakikatı özünde gören, bu yüzden En-el hak diyen,
72 millete bir nazarla bakıp, eline , diline , beline sahip olmayı kendisine ilke edinen, dini sevgi, kabesi insan, kitabı bilim, mazlumun yanında,
zalimin karşısında yer alan ve şimdi Hakka yürüyen bu can (bu yol eri, ya da bacısı) sizin içinizde yeyip içti, sizlerle yaşadı.
Belki de hak yedi, şimdi göçtü, hakka yürüdü.
Bu can üzerinde maddi , manevi hakkınız olabilir, varsa helal ediyormusunuz?
diye sorar.
Canlar “Helal ediyoruz” derler.
Bu soru üç kez tekrarlanır. Her defasında Helal ediyoruz cevabı alınır. Ardından Dede “Hakkımız varsa helal ediyoruz diyen canlardan Hak Muhammed Ali razı olsun” der.
Sonra Dede veya Hoca duaya başlar…
“Ya Hakk, ya Muhammed, ya Ali. Yücelerden yüce tanrım.
Can kıblesine döndük, sana yalvarıyoruz, sana yakarıyoruz.
Hepimiz senden geldik, sana döneceğiz.
Hakka yürüyen bu …………… can, yönünü sana çevirmiş, sana dönüyor.
Seni Hakk bilen, Muhammedi mürşid bilen, Aliyi Pir bilip,
Ehl-i Beyte gönülden bağlı olan bu Canı, İmam Hasan, İmam Hüseyin aşkına bağışla.
Bismişah…Allah Allah… Hakk Muhammed Ali,
On iki İmam, Pirimiz , Üçler , beşler yediler,
Ondört masum-u Paklar, On yedi kemerbestler,
Kırklar, Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli aşkına bağışla.
Hakka yürüyen, Canın geride kalan yakınlarına,
Yol kardeşlerine, sabretme gücü ve sağlıklar ihsan eyle ,
Burada bulunan bütün canların geçmişlerinin ruhu şad eyle.
Ya Hakk.. Hepimize Hakk Muhammed Ali diyerek don değiştirme nasip eyle.
Hakkın huzurunda Dem-i Ali, Sırr-ı Nebi,
Pirimiz üstadımız Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli ve tüm yol erenlerinin ve gerçeklerin demine devranına hüü diyelim, verelim candan salavat… der.
Salavat: (Allahume salli ala seyyidina Muhammed ve ala Ali seyyidina Muhammed. La ilahe illallah, Muhammedün Resulullah, Aliyyül Veliyullah, Mürşid-i Kamilullah,)
Bu gülbank ile Helallik alınmış olur. Helallik meydanı töreni biter.
5- Cenaze töreni (Cenaze meydanı)
Helallik Gülbangının ardından Cenaze töreni (ya da Meydanı) başlar. cenaze törenine gelen canların Cem törenine gelir gibi, tertemiz yıkanmış olmaları gerekir. Cenaze Musalla taşına konur. Canlar cenazenin ardında yarım ay biçiminde toplanırlar. Dede veya Hoca ise cenazeyi önüne alarak canları karşısına alır ve cemal cemale Ayn-i Cem de olduğu gibi tören başlar.
Cenaze töreninde kadın erkek yanyana safa durur. Canlar ellerini çapraz bir şekilde göğsünde buluştururlar. Cem töreninde olduğu gibi ayaklar mühürlenip “Dar” durumuna geçerler.
Cenaze töreni ‘Hakk Ya Muhammed Ya Ali tekbiri ile başlar. Bu tekbir söylenirken başlar yukarıya kaldırılır.
Ey Cemaat……….
İnanç ve ibadetimizde Kıble ve Kabemiz İnsandır (Kamil-i insan).
Biz yönümüzü ve yüzümüzü insana dönmüşüz.
Sizin yönünüz Kıbleye, benimse Kıblem sizsiniz.
Sağ elini sol gögsünün üstüne koyarak, Cenaze töreni ‘Hakk Ya Muhammed Ya Ali tekbiri ile başlar. Bu tekbir söylenirken başlar yukarıya kaldırılır.
Dede veya Hoca: Birinci Tekbir…..
Bismişah… Ya Hakk, Ya Muhammed, Ya Ali.
Yüce tanrım, Hakka yürüyen …………. can için durduk sana duaya. Yüzümüzü döndük Kıble-i Beytullaha. Uyduk Hakk ,Muhammed, Ali ve On iki İmama…
Yücelerden yüce Ya Hakk. Can Kıblesine döndük. Düşündük , yaradılanı gördük, yaradana inandık , yaradanı İnsan-ı Kamilde bulduk. En- el Hakk olduk, Bağışla bizi Ya Hakk. Sana yürüyen , sana uçan , sana doğru uğurladığımız, sana doğru yolculadığımız bu Canı bağışla.
Bilenler bildikleri bir duayı okusun, bilmeyenler Hak Muhammed Ali aşkına salavat getirsin… der.
Dede veya Hoca: İkinci Tekbir…..
Hakikat abdestini aldık.
Günahımız sevabımız boynumuzda niyaza geldik.
Medet mürvet Şahım darına durmaya geldik.
Ezelden seyrettik biz bu alemi, Güneş doğmadan,
Ay doğmadan, Aydan günden ezelden.
Bu mülke biz gelmiş gitmiş idik ezelden .
Günahlarımızı, sevaplarımızı bir mizanda tartmış idik ezelden.
Konağımız ışıktır, handan ezelden.
Cananı gördük hoş olduk, Özümüzü tanıdık yol olduk.
Ana rahmine düştük kandan ezelden.
Gerceğe Hü mümine ya Ali
Dede veya Hoca: Üçüncü Tekbir…..
Ya Hakk, Ya Muhammed, Ya Ali…
Bu can Hakka yürüdü.
Kainatın temsilcisi idi. Hakk ile buluştu, yaradana kavuştu.
Yeni bir dona , yeni bir cana , bin bir cana karıştı.
Bu can ölmeden evvel binlerce kez ölmüş , binlerce kez de dirilmiş idi.
Şimdi bu can başka bedenlerde yeniden dirilecek,
Bu canın bedeni canlı cansız her şeye sinecek.
Kainat durdukça yaşayacak bu can canan içinde.
Gerçeğe hü Mümine Ya Ali…
Dede veya Hoca: Dördüncü Tekbir…..
Ya Hakk, Ya Muhammed, Ya Ali…
Dostlar, bu Can Hakka yürüdü. Ruhu ortada kaldı.
Hakka teslim olan bedendir.
Ona bedensiz kalmanın acısını çektirmeyelim.
Yaşadığınız müddetçe Hakka yürüyen bu canın ruhunu,
Özünüzde yaşatabilir misiniz?
Bu soruyu üç kez tekrarlayan dede 3 kez “İsteriz” cevabını aldıktan sonra:
Hak Muhammed Ali sizlerden razı olsun.
Dilekleriniz, dualarınız, Hak Muhammed Alinin gönül defterine kaydedilsin.
Her daim dile gelsin.
Geceğe Hü mümine ya Ali.
6- Selamlama
Tekbirden sonra sağa dönerek selam olsun Hakkın huzuruna varanlar denir bu esnada sol el aşağıya sarkıtılır. Sonra sola dönerek selam olsun gerçeğe Hü diye dua edenler der ve sağ el de aşağıya sarkıtılır.
Sağa sola selam verildikten sonra dede “Rıza-i Lillah için Hakka yürüyen bu can için, bildiğiniz bir duayı yapın der. (Bilenler bildikleri bir duayı, bilmeyenler Hak Muhammed Aliye salavat getirir.)
Böylece Cenaze töreni sona erer.
7- Mezara koyma
Daha sonra Hakka yürüyen can mezara konur. Üzeri yarım çatı şeklinde kapatılır.Bu sırada dede Gülbank verir.
“Ey sonsuz keremli Yüce tanrım. Divanına geldik, darına durduk. Ya Hakk…Dualarımızı, Muhammed Mustafa aşkına, Aliyyel Murteza aşkına, On İki İmamlar aşkına kabul eyle…
Ya Hakk… Kusurlarımıza bakma, Gönlümüze kin, kibir, gammazlık, garezlik, hasetlik sokma. Kalbimizi kara, yüzümüzü yara etme. Hastalarımıza şifa, detlerimize deva eyle.
Ya Hakk… Görünür , görünmez kazadan, beladan, şerden, münkirden, nursuzdan, pirsizden, yolsuzdan bizleri koru. Bizlerden doğacak zümreyi İnsan-ı Kamil eyle Ehli-beyt davasının gönül erlerinden eyle. Ya Hakk… Evlat isteyene evlat, nimet isteyene nimet, kısmet isteyene kısmet nasip eyle. Ya Hakk… Gökten hayırlı rahmet, yerden hayırlı bereket ihsan eyle. Ya Hakk…Don değiştiren, Hakka yürüyen ana – baba, konu – komşu, çoluk – çocuk, kimsesi olmayan , mezar taşı dahi belli olmayanların gönül defterine kaydeyle ya Hakk…
Yücelerden yüce Ya Hakk…
Okuduğumuz gülbankları, duaları Nebilerin, Velilerin Muhammed Alinin gönül defterine kaydeyle ya Hakk. Ya Hakk, Kerbelada biat etmeden canını verenlerin ruhlarına hediye eyledik, kabul eyle ya Hakk.On İki İmamın, Ehl-i Beytin gönül defterine kaydeyle ya Hakk. Ya Hakk… Muhammed Ali yolunda can verenlerin, çilesini çekenlerin aziz ruhlarına hediye eyledik gönül defterlerine kaydeyle ya Hakk… İnsanlığa ışık tutanların, Hallac-ı Mansurların, Seyyit Nesimilerin, Pir Sultanların ve insanlık yolunda,hak yolunda, halk yolunda can veren şehitlerin ruhuna hediye eyledik, gönül defterine kaydeyle ya Hakk…
Hakka yürüyen , sana doğru uçan, sana doğru yolculadığımız ………….Canın gönül defterine kaydeyle ya Hakk…
Bu gülbanktan sonra Dede, son olarak hazırda bulunan canlara bildikleri bir duayı okumalarını öğütler ve cenaze töreni biter.( Cenaze törenlerinde Fatiha okunması mecburiyeti yoktur. İmam Cafer Buyruğu, bilinen bir duayı, genellikle salavat getirmeyi, ve On İki İmamın adını sayıp bilinen bir dua ile söylenmesini öğütler.)
Dede bu tören sonrasında Hakka yürüyen Canın evine hane halkı ve yakın akrabalarını toplar. Hakka yürüyen Canın vasiyeti varmıdır? diye sorar. Borcu var mıdır? diye sorar. Var ise dedenin huzurunda açıklanır. Borcu varsa ödeme şekli kararlaştırılır. Rızalık alınır. Cenaze töreni ardından katılanlara lokma verilir.Cenaze evine birkaç gün komşular tarafından yemek verilir, ev işleri yapılır.
Cenaze töreninden sonra içerde okunan dua.
Bismişah Allah Allah
Ey yeri gögü yaratan yüce Allahım!
Topraktan halk ettin yine toprakla bütünleşen,
Hakktan gelip yine Hakka dönecek emrini yerine getiren,
Bu canımız ………………. yüzünü çavirmiş sana geliyor.
Bilerek veya bilmiyerek yapmış olduğu günahlarını,
Rahman ve rahim olan ismin hakkı için bağışla.
Hz.Muhammedin şefaatinden mahrum eyleme.
Ehl-i Beytin yüzü suyu hürmetine cehennem narına, kabir azabına uğratma.
Üçlerin, beşlerin, yedilerin, oniki imamların, ondört Masum-u Pakların, onyedi Kemerbestlerin, Kırkların yüzü suyu hürmetine kabrini nur mekanını cennet eyle.
Rahmetini ondan esirgeme.
Dualarımızı erenlerin hürmeti hakkı için dergahı izzetinle kabul eyle.
Hz.Muhammedin, imam Alinin, Hatice Kübranın, Fatıma-tül Zöhrenin, imam Hsan Hulki Rızanın, imam Hüseyin şehidi Kerbelanın hürmetine bağışla.
Sana gelmiş olan ………………. canımızı şefaatından mahrum eyleme.
Ey yüce Allahım!
Yedirilen bu hayır lokmasını, okuduğumuz duaları Hakka yürümüş olan ………….. na bağışladık, sen dergahında kabul eyle. Allah eyvallah.
Cenaze töreninden sonra ve Kırklarda okunab dua
Ey ……………………. oğlu ……………………. kızı …………………….
Haktan geldin Hakkın rahmetine kavuştun, ona sığındın.
Ona teslim oldun, Odur esirgeyen, bağışlayan. Odur kusurlarını, günahlarını affeden.
Odur cennet ve cemaliyle kabrini pür ve nur, ruhunu şad ve handan eyleye.
Rahat uyu, huzur içinde yat, menzilin mübarek, mekanın cennet olsun.
Hak Muhammed Ali Pir yardımcın, imam Hasan, Şah Hüseyin gözcün, ana Fatma şefaatçın olsun.
Allah Allah
Çağırdım üçlere, sığındım beşlere, oniki imamlara, ondört masum-u paklara, onyedi kemerbetlere, kırklara.
Hakka yürüyen can için;
Darına durduk ya Allah, Divanına durduk ya Muhammed, keremine sığındık ya Ali.
Sabır ver ya Fatima- tül Zehra.
İnayet eyleyin ya oniki imamlar.
Elinden tutun ya ondört Masum-u Paklar.
Yol gösterin ya onyedi Kemerbestler.
Ceminize alın ya Kırklar.
Bağrına bas ya pirim Hünkar Hacı Bektaş-ı Veli.
Cümle Velilerin, Nebilerin hürmeti için,
Hz.Adem ata, Hava ana hakkı için,
Hz.Nuh Neciyyullah, İbrahim Halilullah hakkı için,
Turu Sina Musa kerimullah için,
Çarmıkta İsa ruhullah hakkı için,
Miraçta Muhammed Resulullah hakkı için,
Kırklar meçlisinde Ali Veliullah hakkı için,
Abdal Musa, Seyyid Ali hakkı için,
Rum Abdalları Sıdkı hakkı için,
Horasan pirleri nutku hakkı için,
Mürşid-i kamil nihan dervişleri sırrı hakkı için,
Hakikat ehli, demi hakkı için,
Dar-ı Mansur, dar-ı fazlı, dar-ı Nesimi, dar-ı Pir Sultan Abdal hakkı için,
Tüm Erenlerin, Uluların hakkı için,
Alemlerin, Velilerin hakkı için,
Çekilen cümle Gülbenglerin hürmeti için,
Hüseyin-i deşta Kerbela hakkı için,
Kabul et dualarımızı, Niyazlarımızı.
Ya Allah, ya Muhammed, Ya Ali.
Hakka yürüyen canımızın ruhu ve revanı şad ve handan, kabrini pür ve nur eyle.
Geride kalan ev halkına, akrabalarına ve can dostlarına sağlık ve sabır ihsan eyle.
Toprağı bol, mekanı cennet, menzili mübarek olsun.
Hizmet sahipleri hizmetlerinden şefaat bula, Hakk saklaya, Hızır bekleye.
Ruhu şaadetlerine okuduğumuz dualar, verdiğimiz lokmalar kabul ola.
Hakk dergahına yazıla, her kazaya kalkan, her belaya bekçi ola.
Hak Muhammed Ali yardımcınız, Pir gözcünüz ola.
Nanü nimmet, nasibi cennet, geçmişlerinize rahmet, haneye bereket, Erenlerden hayır himmet,
İmam Aliden inayet, Muhammedden şefaat, Mevlanadan imdat ola.
Yiyene helal, yedirene delil ola.
Verilen hayırlar, lokmalar Hak dergahına yazıla.
Hakka yürüyen canımızın ruhuna değe.
Ruhu revanları şad ve handan ola.
Lokma hakkına, Evliya keremine, cömerler cemine, gerçek erenler demine
Allah eyvallah…