Avestanın Yapısı – Avesta

Bize ulaşan Avesta şunlardan oluşmakta:
ViDEVDAT: Videvdat (ya da bozulmuş şekliyle Vendidad) Avestaca Vi­daevô-datemın (daevalara) karşı verilmiş”, “daevalara karşı olan yasa”) kı­saltılmış şeklidir. Muhtelif kötücül ruhların sıralanması ve onları etkisiz bırakma yöntemlerini kapsar. Metin 22 bölümden oluşmakta ve ayrıntılı törensel talimatları ve ayrıca mitolojik unsurları içerir.

“Videvdat” Avestanm meşru bir bölümü sadece meşru bir fikir üzerine değil, Zerdüştlüğün kozmolojisi, etiği ve estetiği üzerine de önemli bilgiler içermektedir. Kitabın ismi “daevalara karşı verilmiş”, kendisi de bizi kitabın içeriğine götürmektedir: Temizlik ve saflık ile ilgili ritüellerin ku­ralları ve talimatları. Bütün bölümlerinin temel içeriği iyi elementlerin (su, ateş vs) çürümüş bir ceset tarafından kirlenmesinin ka­bul edilemezliğinin, bu elementlerin arındırılma törenleri ve bunların ihlal edilişlerinin cezalarının bir ifadesidir.

Du Perronun çevirisinden sonra “Videvdat” 1877 yılında F. Spiegel ve 1910 yılında da F. Wolf tarafından Almancaya tercüme edildi; Fransızca çe­virisi Sh. De Arle tarafından 1877 yılında yapıldı. Avestanm bu kısmı İngi­lizcede 1880 ve 1894 yıllarında Oxfordun “Doğunun Kutsal Kitapları” seri­sinden J. Darmesteterin çevirisiyle yayımlandı.

VİSPERAD: Visperad adı, Geldner/Bartholomae transkripsiyon şema­sında Avestaca vıspe ratavönun, Hoff­manın şemasında ise vıspe ratavönun kısaltılmışı olup muğlak bir anlama sahiptir. Vispe ratavo “bütün koruyuculara (dua)” olarak ya da Boyceun tercümesinde “bütün ustalar” ya da “bütün efendiler” olarak tercüme edi­lebilir. Vispered 24 (23 ya da 27) bölüme (kereti) ayrılır ve ek dualar, övgüler ve Ahura Mazdaya, diğer kutsal varlıklara saygı adakları ve dini şarkılardan oluşur.

YASNA: Yasna (yaz “saygı”dan gelir) bir bütün olarak 72 bölüme ayrı­lır (haiti) ve Avestanın en eski parçası ve esas kitaplarından biri olduğu düşünülür. İkrar, dua, teşvik etme, övgü, tapınma ve adaklardan oluşur. 17 bölümü kapsar daha eski bir karaktere sahip olmasından dolayı “Gatik dil” olarak da bilinen dili açısından Avestanın en eski parçası olduğu düşünülen ilahiler. Avestanın diğer bölümlerinden farklı olarak vezinli yazılmış olup ifadelerin özel karmaşık bakımından ayrılmakta, üstü kapalı ifadeler açısından zengin, antik şiirsel biçim ve karmaşık bir stile sahiptir. Genellikle bunların Zerdüştün kendi eseri olduğu kabul ediliyor.

Bunların çoğunluğu Ahura Mazdaya ithaf edilmiştir. Yasna, Avestanın en geniş kapsamlı biçimde incelenmiş bölümüdür. Zerdüştün iyi ve kötü güçlerin mücadelesine ilişkin öğretisinin, kabir cezasının ötesindeki varo­luş, üç yaşam aşamasına vs. dair anlamlı ifadeler sunarlar. Gathaların dilbi­limsel analizleri peygamber döneminin MÖ 12-10. yüzyıllara dek götürül­mesini mümkün kılmaktadır.

YAST: Yeşt (“hürmet”, “tapınma”; yaz “saygı”dan gelir) 21 (ya da 22) dua veya ilahi ile sona eklenmiş bir kaç parçalı bölümlerden oluşan bir derlemedir. Yeşt, meleklere ve farklı payelere sahip muhtelif ilahi varlıkla­ra hitap eden dualardan oluşur. Birbirinden ayırt edilen iki grup var: “Ku­zeyli”, daha eski, “Aryen khvarenah”ı öven ve “güneyli”, sonraki, “Kayalı khvarenah”ı öven. Yeştlerde ayrıca Zerdüştlüğün temel kavramlarının açık­laması, yedi ilahi varlık ve alemlerinden söz edilmekte, gelecekteki kurtuluş ve kötü güçlere karşı nihai zafer öngörülmektedir.

XORD AVESTA: “küçük Avesta” olarak tercüme edilen bir dua kitabıdır. Geleneğe göre, Yeşt Khor­deh Avestaya da eklenmiş olup, rahiplerin ve laik kişilerin özel ibadette ya da toplu ibadetlerde kullanılması amaçlanmış. Şu temel bölümlerden oluşmakta: Niyayes (güneş, ay, su, ateş ve bu elementlere nezaret eden me­leklere beş kısa dua); Gah (her günün beş bölümüne nezaret eden ruhlara adanmış); iki Siröza (30 gün) otuz ilahi varlık ya da ruhani varlığı sıralayan dualar, her birinin ayın bir gününe nezaret ettiğine inanılıyor ve günler on­ların adıyla anılıyor.

Örneğin, “Asem Vohu” (Asha duası) Zerdüştiler arasında en fazla sıklıkta kullanılan dualardan biri “Küçük Avesta” da şöyledir:

Kutsallık (Asha) bütün iyilerin en iyisidir, mutluluktur da aynı zamanda. Mükemmel kutsallıkla kutsal olandır mutlu kişi!

Afrinagan: Kutsama kelimeleri, sayıca çokturlar, yıl boyunca belli za­manlarda kullanılırlar.
Pehlevicede yazılmış olup Avestaca karşılığı bilinmeyen çok sayıda belge bulunmaktadır. İçerikleri tamamen dini ve teolojik niteliktedir.
Bunun yam sıra derleme halinde ve Pehlevi literatüründe ayn alın­tılar biçiminde muhafaza edilmiş olan 20den fazla parça bulunmakta: “Nirangistan” (bir inancın organizasyonu), “Pursisniha” (sorular), “Aoge­madaeca” (kabul ediyoruz; ilk cümlede geçmekte), “Hadhokht Nask” (es­katoloji; ruhun ölümden sonraki kaderi).

Kutsal Zerdüşti literatür orta-Farsça/Pehlevice dilinde de muhafaza edil­mektedir, örneğin Bundahisn (Yaratılış), Menôg-i Khard (Bilgelik Ruhu), Arda Viraf (Arda Viraf kitabı), Denkard (“Dinin Kanunları”), vs.